BERLAGEBRUG geschreven en gelezend door Paul Gelling
voor dit artikel
BERLAGEBRUG
Er lag een straat over het water en terug.
Een statige weg met zwartrode spijlen,
zomaar tussen boten, masten en zeilen.
Mijn moeder vertelde: Dit is de Berlagebrug.
Zo gingen we toen naar het Amstelstation.
Met bus E vliegensvlug over de rivier,
en daarna met de trein ver van hier,
alsof daarginds een beter leven begon.
Maar nog steeds kom ik het liefste hier aan,
alleen om die brug weer over te steken
naar de buurt die tot mij blijft spreken.
Waar ik eigenlijk nooit weg ben gegaan.
Paul Gellings
Gedicht door Karel N.L. Grazel
Berlagebrug
Bruggen zijn er om naar het wonderland
aan de overkant te verlangen. Maar deze
brug – beloning voor de architect – is
anders. Elk krieken van de dag rijdt de
zon, net als ik in oost geboren, over de
brug, in een zilveren koets van Spijker.
Ze wuift naar rechts: de stad komt over
de rivier naar de ‘voorgevel’ van de brug,
waar ook hoog de keizerskroon troont.
Als ze kijkt naar links ziet ze achter de
lage zijde van de brug het weidse uitzicht
met de groene oevers verderop. Zo rijdt
en glijdt ze in haar zilveren koets ons
telkendaagse leven in. En elke ochtend
is de zon ons weer ‘n uitverkoren wonder.
In 1925 werd de Amstellaan (nu Vrijheidslaan)
voltooid. Deze brede laan was de trots van vele Amsterdammers. Hiermee was Plan Zuid
echter nog niet aangesloten op de rest van Nederland. De barrière was de Amstel. In zijn
bouwplannen had Hendrik Petrus Berlage (1856-1934)
echter wel rekening met de ontsluiting van Plan Zuid gehouden.
Snelle verbetering van de infrastructuur was noodzaak omdat aan de andere zijde van
de Amstel ook de Transvaalbuurt en Betondorp werden gesticht. In die tijd was de Nieuwe
Amstelbrug (Ceintuurbaanbrug) de dichtsbijzijnde vaste oeververbinding en werd de
oeververbinding ter hoogte van de Amstellaan onderhouden door een pontje.
Toen werd besloten om voor een vaste oeververbing te zorgen werd Berlage de
eer vergund het ontwerp te maken. De Dienst Publieke Werken was verantwoordelijk voor het
technische gedeelte en Berlage voor het architectonische. In 1928 was het ontwerp gereed.
De brug zou worden voorzien van een basculeklap. Voor de kosten was 1.600.000 gulden
gereserveerd.
Tijdens de bouwwerkzaamheden foto ontleend aan het Nationaal Archief
Zoals
men van Berlage gewend was, had hij ook nu weer veel aandacht voor details en verborgen
betekenissen.
De ene zijde van de brug, gericht naar centrum, symboliseert de afsluiting van de stad
Amsterdam. Deze kant is monumentaal en karaktervol. Vooral vanwege de opzichtige toren
waarop een vier meter hoge keramieke plaat prijkt. Deze werd door Hildo Krop ontworpen. Op
de plaat is de Genius van Amsterdam afgebeeld als zij uit het water verrijst. Zij is
getooid met de gouden keizerskroon en wordt beschenen door een stralende zon.
De andere kant van de brug symboliseert het landelijke en de rust
van de rivier de Amstel, zoals deze in zuidelijke richting stroomt.
Van oorsprong had de brug kleuren als van een donkere regenboog; het rood en zwart, grijs
natuursteen, gelig Beiers graniet, rode klinkers en groene tegels.
De Berlagebrug over de Amstel is de symbolische
en fysieke ontsluiting van de Rivierenbuurt vanuit het oosten. De brug (of liever, de
opdracht om die te ontwerpen) was een cadeautje van de gemeenteraad voor Amsterdams
beroemdste bouwmeester, Hendrik Berlage op diens 70-ste verjaardag.
Op 28 mei 1932 werd de Berlagebrug, onder belangstelling van duizenden
Amsterdammers, feestelijk geopend.
Vanaf die dag trok een ongekende verkeersstroom door de lanen van Plan Zuid.
Tijdens de openningsceremonie spraak Burgemeester W. de Vlugt
onder andere het volgende:
"In
1960 trouwden wij en huurden twee kamers met gebruik van keuken
bij de familie L. Mulder in de Waverstraat, Ditty Doornbos
(markante bewoonster) woonde op de tweede etage.
Wij kregen later na overlijden van de heer Mulder deze
berichtjes in ons bezit en heb deze altijd bewaard om dat wij
het wel leuk vonden dat wij bij L. Mulder hebben gewoond, die op
een leeftijd van 72 jaar nog met het concert gebouworkest naar
Edinburgh als paukenist is geweest. Ik schrijf dit aan U omdat
ik DE BERLAGEBRUG 75 JAAR te zien kreeg en niks over het Concert
door het Harmonie orkest onder leiding van Lheman Mulder las. Ik
stuur U een foto en programma’s met een stukje uit een krant,als
bijlage."
Op 10 mei 1940 vielen de
Duitsers Nederland binnen. De volgende ochtend wierp een Duits vliegtuig 4 bommen op
Amsterdam. Ze belandden op de hoek van de Herengracht en de Blauwburgwal. Er vielen 51
doden. Op 14 mei gaf Nederland zich over. De volgende dagen trokken Duitse troepen via de
Berlagebrug Amsterdam in.
Veel NSB'ers hadden zich die dag bij de Berlagebrug
verzameld om de Duitse troepen te verwelkomen - 15 mei 1940
Uit de strip "De ontdekking" uitgegeven door de
Anne Frank Stichting en het Verzetsmuseum Friesland
Deze uitgave was het Nationaal Geschenk van 2005 - ISBN 90-72972-76-7 recensie
5 september 1944, Dolle Dinsdag
In het hele land werd op dinsdag 5 september, ‘Dolle Dinsdag’, de
bevrijding gevierd, ook in Amsterdam. Bij de Berlagebrug stonden uitgelaten burgers met
bloemen in de hand de bevrijders op te wachten. Maar tegen de avond waren de geallieerden
nog in geen velden of wegen te bekennen en ging men teleurgesteld naar huis. Door de stad
trekkende Duitse patrouilles maakten pijnlijk duidelijk dat de bezetting nog niet voorbij
was. Het zou nog een lange winter worden. Meer over de hongerwinter >>
Op 7 mei 1945 waren de
Amsterdammers massaal uitgelopen om de Canadezen te begroeten.
* Bij de Berlagebrug stonden duizenden menschen te wachten, allemaal feestelijk
uitgedost met oranje. Meer over de intocht van de Canadezen
>>
Berlagebrug 7 mei 1945; wachten op de bevrijders foto ontleend aan het Nationaal Archief
De drukte op het water van de
Amstel hield aan. De benodigde grondstoffen voor de brug
werden op boten aangevoerd. De bouwputten voor de pijlers
van de brug leken groot als je ze van de Amsteldijk bekeek,
gedurende de seizoenen zag je ze groeien en de vorm van een
klein gebouwtje aannemen. De bovenverdieping kreeg grote
ruiten, die was voor de brugwachter bestemd. Je zag beide
kanten elkaar naderen over het wijde middenstuk.
De opening
van de Berlagebrug in mei 1932.
Ik moet erbij zijn geweest al was ik mij dat niet bewust.Nog geen jaar oud werd ik door mijn moeder in de
kinderwagen naar de Berlagebrug gereden om de feestelijke
opening bij te wonen.( ergens diep in een krantenarchief
moet er nog een foto van zijn ).
Om niet in het gedrang te raken werden wij gastvrij onthaald
bij een roeivereniging.Mijn vader
werkte in die jaren als brugwachter ( Magere Brug ,
Amstelsluis, Hogesluis, Ceintuurbaanbrug en daar kwam dan de
Berlagebrug ook bij/Wat ik nu dus
laat weten is het verhaal dat mijn moeder mij zo dikwijls
vertelde.
Na alle drukte van de opening kregen mijn moeder en ik op
haar arm een rondleiding door het prachtige brugwachtershuis
en machinekamer.
Jaren later, mijn vader was nog steeds een der brugwachters
over de Amstelbruggen hebben mijn moeder en ik menig
middagje doorgebracht in het mooie brugwachtershuis hoog
boven de rivierde Amstel. Prachtig
was het zicht op de vele vrachtboten, plezierboten maar
zeker op de roeiboten van de diverse roeverenigingen.,
Nereus, De Hoop en Amstel en ga zo maar door.
Weinig van waarde hetgeen ik u bied, wellicht leuk om te
weten dat " de oude lichting" goede herinneringen aan de
Berlagebrug heeft.
Ik sta in de Vrijheidslaan van mei 2005. Ik kijk naar de Berlagebrug: komen ze al? Achter de brug is het nog mei 1945: straks zal dat verleden
m’n heden binnenrijden. De Canadezen komen!
De herinneringen komen. Ineens stroomt er in dat Ooit een breed zonlicht over m’n
wereld: 5 jaar lang is de lucht zwaarbewolkt geweest: donkere straten, altijd somber licht
door de ramen van school en huis. Ik ga voor het eerst na een half jaar weggestopt te zijn
geweest in een kleine keuken-met-noodkacheltje de voordeur weer uit. Vreugdevuur op de
Amstelveenscheweg. Enkele dagen later: de Canadezen in het Citroëngebouw op het
Stadionplein. ’n Groot festijn op de school: ik moet het Canadese volkslied zingen
voor de Canadese radio: oh Canada, glorious and free... m’n eerste
‘radio-optreden’. Er komt ook een nieuwe, ‘opgedoken’ krant in de
brievenbus, ik lees ‘m en realiseer me dat de spanning, een verslaving, helemaal weg
is. Het zal levenslang afkicken worden: een existentiële leegte (De Avonden van Reve liet
dat al lezen). Nu in die Vrijheidslaan van 60 jaar later, als de Canadezen over de
Berlagebrug komen en langs me rijden, dikbehangen met decoraties en leeftijd, voel ik nog
steeds wat van die blijheid, die me soms zelfs sentimenteel van nostalgie wordt. Als ik
later thuiskom, is dat rare gevoel van die leegte er weer (‘t is datzelfde gevoel als
toen ik ineens ophield met het gebruik van een lichtverslavend geneesmiddel), ik vlucht
ervoor naar m’n computer en begin te schrijven.
Ik sta in de Vrijheidslaan van mei 2005. Ik kijk naar de Berlagebrug, komen ze al?
Enzovoort en enzovoort.
(**) De Amstel was dichtbij, en ik herinner me de
opening van de Berlagebrug.
Uren hebben we toen op de wallenkant zitten wachten, want er zou een watervliegtuig
landen.Wat een sensatie toen het kwam, en ook weer toen het startte en wegvloog, je keek je ogen
uit. Roeivereniging Willem III, met haar houten club- en botenhuis (wat in de oorlog door
de Duitsers werd gesloopt en opgestookt in de houtgasgeneratoren van hun auto’s) lag
toen in de Amstel ter hoogte van de Trompenburgstraat. (**)
(**) Mijn vroegste herinneringen gaan bijna 60
jaar in de tijd terug: op dat plein stonden Duitse legervoertuigen geparkeerd; bij
luchtalarm moesten wij onder in het trapportaal gaan schuilen; met mijn moeder naar de
Berlagebrug om de bevrijders toe te juichen; NSB'ers die uit hun huizen werden gehaald.
(**)
(**) Na de oorlog heb
ik ook mee staan juichen bij de intocht van de Canadezen over de Berlagebrug. Bij de
tramremise in de Gaaspstraat werd er een vrouw kaal geschoren omdat ze met de Duitsers was
omgegaan. Ook werd er een strooien pop in brand gestoken. (**)
(**) Bij de
Berlagebrug werd een millitaire vliegdemonstratie gehouden. Prins Bernhard mocht het
geheel overzien vanuit het torentje op de brug. Er werden luchtgevechten gehouden met veel
geknal vlak boven onze hoofden en er landde een watervliegtuig op de Amstel. Een vliegtuig
kwam naar beneden duikelen maar trok op het laatste moment vlak boven de Amstel weer op.
De Fokker G-1 ,met dubbele staart kwam laag over. We waren er dagen opgewonden van. (**)
(**) Groot was de
vreugde toen eindelijk de oorlog ten einde kwam en wij op de Berlagebrug onze Canadese
bevrijders konden verwelkomen. Met mijn vriendjes gezeten op een militaire truck reden wij
de stad door en wij hadden de mooiste dag van ons nog jonge leven. (**)
(**) Ik herinner me nog de fietstochten
naar de Rijnstraat. Vooral vanaf de Berlagebrug. In mijn geheugen waren de
huidige ventwegen er nog niet en kon je heel hard vanaf de Berlagebrug de Vrijheidslaan in
fietsen, want die was in mijn herinnering pas geasfalteerd. Ook de Berlagebrug zelf was
een begrip. In de zomer gingen we daarheen we zwommen in deAmstel. Waaghalzen doken zelfs van de brug af. (**)
(**)
De Berlagebrug, brug van mijn
jeugd!
Duizenden keren er overheen naar school en weer terug. Wonende bij het
Amstelstation, op school op het Meerhuizenplein, jawel: op de Berlageschool.
Als je te laat was, zei je: de brug was dicht! Dan kon je er toch overheen! zei de
meester dan. Daar moest je altijd even over nadenken!
Als het vroor, deden we een gevaarlijk spelletje: wie zo lang mogelijk zijn tong op
de leuning kon houden! Menige tong vroor net dat kleine beetje vast, maar het gebeurde ook
een keer, dat er snel water gehaald moest worden: een beetje te stoere jongen had
gewonnen, resultaat: tong vast aan de Berlagebrug!
Berlagebrug, de brug van onze jeugd, waar we op stil stonden om 8 uur 's avonds op
4 mei, zomaar midden op straat. Het verkeer moest toch ook even stilstaan.
Berlagebrug, waar ik eens zo hard van af fietste dat ik met een smak op de
Vrijheidslaan terecht kwam. Berlagebrug, waar 's zomers, de stoere jongens vanaf doken om
in de Amstel te zwemmen. Waar je stond om de roeiwedstrijden te zien. Ja zelfs
speedbootrace hebben we daar gekeken. Berlagebrug, je kreeg verkering en weer liep je heen
en weer terug, je kuste elkaar op de Berlagebrug. En later, veel ouder, zat ik bij mijn
schoonmoeder op de Weesperzijde en keek naar buiten en zag de Berlagebrug, de brug van
mijn jeugd, want ik trouwde met de jongen die op mij wachtte voor zijn deur en keek of ik
al liep: over de Berlagebrug. (**)
Op
de Berlagebrug, wij in de regen
De wind wakkert aan, doet het water bewegen
Alles is al gezegd, dus de rest blijft verzwegen
Ochtend al haast, laatste uren
Liefde die toch niet kon duren
En de regen die ruist, dat gaat en
dat gaat maar
En het water stemt in, dat praat en dat praat maar
En je wangen zijn nat van de tranen, ach, laat maar
Ochtend al haast, laatste uren
Liefde die toch niet kon duren
Zoals eeuwig het water zich laat
betomen
Zo kan liefde een lange tijd bruisen en stromen
Maar als liefde verdampt, dan verdwijnt ze volkomen
Ochtend al haast, laatste uren
Liefde die toch niet kon duren
Voor het laatst naast elkaar bij het
scheiden der wegen
Onze hoofden voor 't laatst naar elkaar toegenegen
Op de Berlagebrug, wij in de regen
Ochtend al haast, laatste uren
Liefde die toch niet kon duren
citaat uit DE TRANEN DER ACACIA'S van
W.F. Hermans
Uitg. Van Oorschot, 1999
'Nee, niemand lette meer ergens op, dacht Oskar, terwijl hij over de
Berlagebrug reed. Wat hij vermoed had, was precies uitgekomen! De bommen op het
hoofdbureau in de Euterpestraat hadden de Duitse politie grondig in de war gebracht,
meende hij.' (p. 145)
'Met moeite stak Arthur de straat over. Het was
hier ontzettend druk, aangezien de Berlagebrug, waarover de transporten binnenkwamen,
vlakbij lag. Arthur kon niet meer verder door de vele mensen. Gelukkig stond hij in de
schaduw. Hij keek aldoor op naar de wriemelende wolkenkrabber, met dat vreemde dode hiaat
van de vijf gesloten ramen van Oskar's appartement.'
