Lang
leve de speeltuin
door
en foto's van Jacqueline
Wesselius
Het was
dan wel niet burgemeester Eberhard van der Laan – op het laatste
moment verhinderd – die op zaterdag 4 juni de aftrap gaf voor de
feestelijkheden, maar toch niemand minder dan wethouder Carolien
Gehrels. En ze kwam niet alleen, maar met haar zoon van vier.
Hij maakte meteen dankbaar gebruik van zandbak, wip, schommel en
wat de speeltuin nog meer te bieden had en nam even dankbaar het
cadeau in ontvangst dat zijn moeder in ruil voor haar toespraak
werd aangeboden: een emmertje met schep en zeef. In het
clubgebouw, opgevrolijkt met het werk van de tekenclub,
verdrongen zich vooral ‘de kinderen van vroeger’, in de woorden
van de voorzitter.
Wat er
gevierd werd? De 90e verjaardag van de Buurt- en Speeltuin
Vereniging Amsterdam-Zuid (BSV), beter bekend als de speeltuin
aan de Gaaspstraat. Negentig jaar! Op 1 juni 1921 kwam tot stand
waar een paar voormannen van de woningbouwvereniging – toen het
nog een echte vereniging was, voor en door arbeiders, en geen
corporatie – samen met hun kornuiten van de Zuidergasfabriek al
zes jaar lang hun best voor deden: een stuk grond waar een hek
omheen mocht en waar ze een speeltuin mochten neerzetten. Twee
jaar later kon die speeltuin trouwens pas echt gebouwd worden;
toen had de gemeente het terrein definitief toegewezen aan de
‘speeltuinvereeniging Zuid’.
Het bouwen van het eerste clubgebouw is een verhaal op zich. De
speeltuinmensen hadden hun oog laten vallen op een bouwkeet, bij
het woningbouwcomplex aan de Tweede van der Helststraat, toen
nog in aanbouw. Ze mochten de keet hebben, als ze hem zelf maar
verplaatsten. Zo gezegd, zo gedaan… maar zo simpel was dat niet.
De keet moest uitgegraven worden en vervoerd. Een hels karwei,
dat weken in beslag nam. En omdat de keet de brug over het
Amstelkanaal niet over mocht van de gemeente (het was nog een
noodbrug, tussen de Maasstraat en de Tweede van der Helststraat),
werd het ding met schuiten van de ene oever naar de andere
gebracht.
Gehrels noemde een paar wapenfeiten uit de roemruchte
geschiedenis van de speeltuin. Ook herinnerde ze aan de duistere
bladzijden, aan de bezettingstijd, waarin eerst de Joodse
kinderen uit de tuin werden geweerd en vervolgens het hele
terrein tot ‘Jodenmarkt’ werd verklaard. Alleen daar mochten
Joden na 3 november 1941 nog kopen en verkopen. Heel wat mensen
zijn daarvandaan ook rechtstreeks gedeporteerd. Niet voor niets
is het Kindermonument van beeldhouwster Truus Menger juist daar
geplaatst. Niet voor niets is dat monument elk jaar op 4 mei het
vertrekpunt van de Stille Tocht naar het verzetsmonument bij de
Rozenoordbrug.
Maar het verleden van de speeltuin is ook verweven met dat van
de arbeidersbeweging en van het verzet. De staking van 25
februari 1941, tegen de maatregelen die de Amsterdamse Joden
troffen en de eerste deportaties, legde de trams uit de remise
Lekstraat stil – en de mensen die daarbij betrokken waren,
hadden ook nauwe banden met de speeltuin. Later bleek diezelfde
speeltuin ook een handige dekmantel voor allerlei
verzetsactiviteiten. Zo werden de pamfletten van het verzet daar
op de stencilmachines gedrukt en van daaruit ook verspreid.
Nog weer later, in 1955, waren het opnieuw vrijwilligers van de
speeltuin die als GVB-ers een rol speelden bij de ‘wilde’
staking die toen het openbaar vervoer lamlegde om de looneisen
kracht bij te zetten. Voor hen liep het niet goed af, al werden
de eisen later toch ingewilligd en kregen de activisten van
destijds drie decennia na dato alsnog eerherstel…
Intussen hadden ze de speeltuin weten uit te breiden met een
vakantiehuis in het Gooi en wisten ze in de loop der jaren een
voetbalelftal op te bouwen waar je ’u’ tegen zei. Meer dan eens
werden de jongens uit de Rivierenbuurt kampioen straatvoetbal
van Amsterdam – en zelfs van Nederland! Op de Dam werden de
finales van die kampioenschappen uitgevochten, met als
hoogtepunt de uitreiking van de trofee door Johan Cruyff.
Hele families waren, vanaf het begin, betrokken bij het wel en
wee van de speeltuin. En verscheidene zijn dat nog, zoals de
familie Neijssel, vanaf het verzet tot nu actief in de buurt, de
derde generatie nu al – terwijl de vierde in de speeltuin
speelt.
Ja, de speeltuin aan de Gaaspstraat is springlevend. Hiep hiep…
Jacqueline
Wesselius - 4 juni 2011
website
"De tuin
in de buurt"
|