Geschiedenis van de tram in de Stadionbuurt

In de Stadionbuurt, dat is de in de jaren twintig gebouwde buurt tussen het Noorder en Zuider Amstelkanaal, rond Stadionplein en Stadionweg, verschenen de eerste trams in 1928. De tramlijnen 6 en 23 werden op 12 juli 1928 vanaf het Haarlemmermeerstation via de Amstelveenseweg verlengd naar de Stadionstraat, vlakbij het toen nieuwe Olympisch Stadion. Tijdens de Olympische Spelen, die in Amsterdam plaatsvonden van 28 juli tot 12 augustus 1928, kwam de nieuwe tramverbinding goed van pas. Niet alleen de lijnen 6 en 23, maar ook diverse andere tramlijnen reden door naar het Stadion als daar evenementen plaatsvonden. Voor een uitgebreider overzicht zie het aparte artikel over het Stadionvervoer.

Stadiondrukte met lijn 6 op 11-6-1939. De 402 van lijn 6 trekt een grote open bijwagen van de serie 601-618. Er achter staat een tramstel van lijn 23. Let ook op de tram van lijn 24 die een beugelbordje “16” voert dat beduidt dat de tram op lijn 16 rijdt. Bijwagen 934 maakt deel uit van een tramstel van lijn 25 dat op lijn 6 is ingezet. In die tijd bepaalde het beugelbordje de lijn waarop de tram rijdt. Foto Haitsma †

De trambaan over de Amstelveenseweg liep dubbelsporig over de rijbaan ten westen van de brede middenberm. De huidige situatie waarbij aan weerszijden van de middenberm een enkelspoor voor iedere richting ligt, dateert uit 1955. In de Stadionstraat lagen aanvankelijk twee sporen, in de jaren vijftig waren er gedurende enige jaren drie sporen (van 1955 tot 1962).

Lijn 24 aan zijn vroegere standplaats “Olympiaweg” in 1933. De rangeermotorwagen die achter het tramstel te zien is heeft zojuist een bijwagen naar de “aanhaakplaats” gebracht. In die tijd werden bijwagens aan- en afgehaakt bij gebleken behoefte. Fotograaf onbekend

Ruim een jaar na de Olympische Spelen verscheen per 17 oktober 1929 de tweede tramlijn bij het Stadionplein. De toen nieuw ingestelde tramlijn 24 ging, komende vanaf het Centraal Station via de Vijzelstraat en Ferdinand Bolstraat naar het Roelof Hartplein, om vandaar af de nieuwe trambaan te gaan volgen via de J.M. Coenenstraat, Beethovenstraat en Stadionweg naar het eindpunt bij de Olympiaweg. Lijn 24 bereed hierbij de lus Herculesstraat – Turnerstraat – Olympiaweg – Stadionweg.

Veel gegadigden voor de trams van de lijnen 6 en 23 op het Stadionplein in de jaren dertig. Collectie Ab van Donselaar

Over het Stadionplein was een enkelsporige verbinding naar de een jaar eerder in gebruik genomen trambaan over de Amstelveenseweg naar het Haarlemmermeerstation. Deze was van belang voor de trams die van en naar de Remise Havenstraat gingen.

Blauwe wagens op lijn 24; de 437 met een open bijwagen op de Olympiaweg in 1937. Fotograaf onbekend

Tussen 20 december 1932 en 9 oktober 1944 had lijn 24 nog een versterkingsdienst met als aanduiding 24R, die alleen reed tussen de Olympiaweg en het Rembrandtplein. Wegens personeelsschaarste werden in 1942 enkele tramlijnen opgeheven. Hiertoe behoorde ook lijn 6, die zijn laatste ritten maakte op 26 mei 1942.

Tramstellen van lijn 24 opgesteld op de Stadionweg in afwachting van stadionvervoer, 1948. Foto Brahn

Op 9 oktober 1944 kwam het gehele tramverkeer in Amsterdam wegens brandstofschaarste stil te liggen. Na de bevrijding gingen op 18 juni 1945 de eerste tramlijnen weer een beperkte dienst rijden. Hiertoe behoorden ook lijn 24, die weer op zijn oude route terugkeerde. De lijnen 6 en 23 keerden na de oorlog niet meer als gewone tramlijn terug. Wel werden deze tramlijnen nog geëxploiteerd tijdens evenementen in het Stadion. De laatste keer dat dit gebeurde was op 4 mei 1958.

Lijn 24R met Union 142 naar het Rembrandt(s)plein in 1943. Foto Brahn

Ter vervanging van de niet meer in de normale dienst teruggekeerde lijnen 6 en 23 werd lijn 1 op 13 augustus 1948 verlengd over de Amstelveenseweg vanaf het kruispunt met de Koninginneweg naar het Stadionplein. Lijn 2 nam nu de route naar het Hoofddorpplein over, die tot dan toe door lijn 1 was bereden.

 

In 1955 zijn het nog louter tweeassers in de Stadionstraat wat de klok slaat tijdens de stadionzondag van 13 maart. De lijnen 1, 6, 16 en 23 zorgen voor aan- en afvoer van voetbalpubliek. Collectie Cor van Mechelen

In 1949 kwam er een extra lus aan de noordkant van het Stadionplein te liggen tussen de Amstelveenseweg en de Olympiaweg. Als er voor de stadiondrukte veel extra trams voor lijn 24 opgesteld werden dan konden deze hier een plaats vinden. Deze lus is tot 1975 berijdbaar gebleven.

Gelede proefwagen 551 bezorgt lijn 24 de primeur van de dubbelgelede tram, Olympiaweg, 21-9-1958 Foto: Cor Fijma

Op 17 oktober 1971 werd lijn 1 in het kader van de eerste fase van het plan ‘Lijnen voor Morgen’ vanaf het einde van de Overtoom verlegd / verlengd via het Surinameplein naar Osdorp. Het traject over de Amstelveenseweg verloor zijn tramverbinding, behalve het stuk tussen Haarlemmermeerstation en Stadionplein, hierover ging nu lijn 16 rijden, die vanaf het oude eindpunt Haarlemmermeerstation werd verlengd.

 Lijn 16 met het tramstel 450+769 in de Stadionstraat op 4 mei 1958. Foto Cees Pot

Op 16 oktober 1977 werden tegelijk met de opening van het eerste gedeelte van de Amsterdamse metro ook twee nieuwe tramlijnen (6 en 12) ingesteld. Lijn 6 ging een groot deel van de vooroorlogse route berijden. Vanaf het Stadionplein via de Amstelveenseweg naar de Overtoom en verder via de Weteringschans naar de Plantage.

Een extra tramstel (463+766) neemt passagiers op op de thans verdwenen “stadionlus” op het Stadionplein. Draaikoersborden voor lijn 24 waren toen niet beschikbaar zoals het lege draairaam laat zien, 23-9-1962 Foto: Cor Fijma

In 1978 werd het Station Zuid in gebruik genomen voor de spoorverbinding naar Schiphol. Om dit station per tram bereikbaar te maken werd vanaf de kruising Beethovenstraat / Stadionweg een aftakking van lijn 24 aangelegd over het verlengde van de Beethovenstraat en verder via de Strawinskilaan tot aan het Zuidplein, waar een lus voor de tram werd aangelegd, met daarbinnen bushaltes.

Lijn 6 de derde met de grijze gelede wagen 607, gesecondeerd door de 761 van lijn 16, Stadionstraat, 7-2-1978. Inmiddels zijn de sporen aldaar verdwenen en behoren de afgebeelde trams ook tot het verleden. Foto Duco Fijma

Per 20 december 1978, gelijk met de opening van het station, werd een nieuwe tramlijn 5 ingesteld die Station Zuid ging verbinden met het Centraal Station, vanaf de Beethovenstraat via de route van lijn 24. Vanaf 20 september 1982 was lijn 5 niet meer een soort parallellijn van lijn 24, toen deze vanaf het Roelof Hartplein voortaan via de Van Baerlestraat en Leidsestraat naar het Centraal Station ging rijden.

Drieasser 925+994 als uitrukkende spitsuurdienst op het Stadionplein, 28-3-1978 Foto: Cor Fijma

In 1990 kwam de tramverbinding van Station Zuid naar Buitenveldert en Amstelveen gereed. Behalve de nieuwe sneltramlijn 51 die vanaf het Centraal Station via de metrobaan naar Station Zuid en Amstelveen ging rijden, werd lijn 5 vanaf Station Zuid verlengd. De trambaan via de Strawinskilaan naar het Zuidplein kwam te vervallen en lijn 5 ging vanaf de Beethovenstraat tussen de viaducten van de metro met een eigen helling naar boven waar aparte tramhaltes waren tussen de metrosporen in. Ten westen daarvan lagen de verbindingswissels met de sneltramlijn en via de tunnel onder de zuidelijke rijbaan van de Ringweg werd de Buitenveldertselaan bereikt. Via de Beneluxbaan, tot aan de Oranjebaan gingen de lijnen 5 en 51 de route gezamenlijk berijden. Voor de verschillende materieelsoorten werden alle haltes dubbel uitgevoerd, met een hoog en een laag perrongedeelte. Het spoor vanaf de Beneluxbaan via de Handelsweg naar het eindpunt Amstelveen Binnenhof was weer als trambaan in groefspoor uitgevoerd. Hier was een kopeindpunt aangelegd, met twee sporen. Zeven jaar later werd een derde opstelspoor toegevoegd, dit kwam in gebruik per 15 december 1997.

De verlenging naar Buitenveldert kwam 25 jaar later tot stand dan volgens de eerste plannen de bedoeling was. Al in 1965 was er een plan om vanaf de Stadionweg een tramlijn via de Buitenveldertselaan aan te leggen. Hiervoor werden al 17 dubbelgelede trams bij Werkspoor besteld, deze kwamen als 653-669 in dienst, maar nooit op de tramlijn naar Buitenveldert. Hiervoor werden de tweerichtingtrams 901-920 bij BN te Brugge besteld, die in 1989/’90 werden afgeleverd.

Op 11 september 1983 is het tijd om “zeventig jaar lijn 16” te vieren. Museumtramstel 896+961 naast een tram van lijn 6 in de Stadionstraat. Foto: Cor Fijma

In 1996 werd het Olympisch Stadion voor voetbalwedstrijden vervangen door de Amsterdam ArenA. Het stadionvervoer kwam te vervallen. De laatste keer was op 3 april 1996. Toen het Stadion na restauratie in 2000 weer in gebruik kwam voor onder andere atletiekwedstrijden was er geen sprake meer van extra stadionvervoer per tram.

De volgende uitbreiding vanaf de Stadionweg betrof de verlenging via het Stadionplein en Amstelveenseweg naar de De Boelelaan en Gustav Mahlerlaan. In 1993 was er een plan voor deze verlenging om zo de Vrije Universiteit en het Ziekenhuis per tram bereikbaar te maken, maar wegens de te hoge exploitatiekosten ging dit toen niet door. Tien jaar later kwam het er alsnog van, en werd deze trambaan aangelegd.

Per 7 november 2003 werd lijn 16 verlengd naar het VU Medisch Centrum. De sporen op het Stadionplein werden herlegd en vanaf de Stadionweg komend rechtdoor gelegd. De knik hier verdween. Op de splitsing Stadionweg / Amstelveenseweg kwam een T-kruising. De sporen van de stadionlus van lijn 24 werden opgebroken. Ook de keerlus door de Stadionstraat werd na 75 jaar buiten dienst gesteld en opgebroken.

Lijn 24 met “hangbuik” 824 in de afleveringskleuren, Minervaplein, 29-4-1991 Foto: Cor Fijma

Een jaar later ging ook lijn 6 doorrijden naar de De Boelelaan na een afwezigheid van twee jaar op de Amstelveensweg. Tussen 15 december 2002 en 12 december 2004 verdween lijn 6 vanaf het traject Stadionplein – Amstelveenseweg – Overtoom – Leidseplein, toen deze werd omgelegd via de Rozengracht naar het Centraal Station. Op 12 december 2004 keerde lijn 6 terug op de oude route via de Amstelveenseweg en ging via de route van lijn 16 doorrijden naar de Boelelaan. Per 28 mei 2006 werd lijn 6 echter opgeheven.

De laatste loodjes van lijn 16 met de 823 op het kringspoor Stadionplein/Amstelveenseweg, nieuwe sporensituatie in aanleg, 4-10-2003. Foto: Cor Fijma

Een half jaar later, op 10 december 2006, werd lijn 24 verlengd vanaf het Stadionplein naar de VU. Hiermee werd ook de lus via de Olympiaweg na 77 jaar verlaten, maar dit spoor bleef wel liggen. Hierdoor hebben de lijnen 16 en 24 nu het dezelfde eindpunt aan de Gustav Mahlerlaan. Nu de lijnen 16 en 24 beide doorrijden naar de VU zijn zij in feite een dubbellijn Centraal Station – De Boelelaan geworden, alleen tussen het Museumplein en Stadionplein hebben zij verschillende routes (via De Lairessestraat – Amstelveenseweg, respectievelijk via Beethovenstraat – Stadionweg).

Als gevolg van de bouwwerkzaamheden voor de toekomstige Noord-Zuidmetrolijn moest lijn 5 verdwijnen van zijn baan tussen de metrosporen op station Zuid. Daarom werd een nieuwe trambaan gelegd over de Strawinskilaan op de plek waar deze 18 jaar eerder werd verlaten. Nu echter werd de gehele Strawinskylaan gevolgd en liepen de sporen verder via de Parnassusweg naar de Buitenveldertselaan. Iets ten zuiden van de viaducten van de Ringweg werd een nieuwe aansluiting gemaakt op sneltram 51 naar Amstelveen. Om met het tweerichtingmaterieel van lijn 5 te kunnen keren werd halverwege de Strawinskilaan, ter hoogte van het Zuidplein een overloopwissel gelegd. De inkorting tot hier vond plaats per 1 mei 2008 en vanaf 11 mei 2008 kon lijn 5 de gehele nieuwe route berijden en zo ook weer verder richting Buitenveldert en Amstelveen.

Erik Swierstra, januari 2010.

 

 

You have no rights to post comments

Reacties  

 
# vraagwim segers 12-04-2013 23:03
l.s. ik begrijp iets niet ten aanzien van de energie-voorzie ning van trams in het algemeen.
ik zie vaak foto's met daarop soms wel 4 of 5 trams.
wanneer daarvan er 3 tegelijk gaan rijden, kom ik bij
40 pk en een spanning van 600 volt al aan pm 3x50 = 150ampere.
het is voor mij,gezien de techniek van toen een groot
raadsel, hoe men dit deed. met groet wim segers.